O tym, na co najczęściej chorują nasze oczy, dlaczego tak ważna dla kondycji wzroku jest profilaktyka, na jakie operacje, zabiegi i kuracje mogą liczyć pacjenci, a także o jubileuszu Kliniki „Jasne Bonia” i działalności Gabinetu Okulistycznego opowiadają dr n. med. ZOFIA NAWROCKA, prof. n. med. ZOFIA ANNA NAWROCKA i prof. n. med. JERZY NAWROCKI, wybitni lekarze, naukowcy i łodzianie.
Wzrok to najważniejszy z ludzkich zmysłów, jednak coraz częściej mamy z nim problemy. Dotykają nas dolegliwości, które przeszkadzają dobrze widzieć. Dlaczego nasze oczy chorują?
prof. Jerzy Nawrocki: To złożony temat i trudno jest odpowiedzieć na to pytanie jednym czy dwoma zdaniami, ale spróbujmy. Na problemy z widzeniem wpływa wiele różnych czynników. Po pierwsze, kondycja naszego wzroku zależy od uwarunkowań genetycznych. Dlatego jeśli w najbliższej rodzinie mamy kogoś, komu dokuczają problemy ze wzrokiem, to z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy przyjąć, że dotkną one również naszych oczu. Po drugie, niedostatecznie dbamy o wzrok. Jeżeli nie chodzimy regularnie do okulisty, nie robimy badań i naszym wzrokiem nie ma się kto zająć, to w którymś momencie pojawią się problemy z widzeniem. Z czasem będą się one pogłębiać. No i trzecia przyczyna to nasz wiek. Kiedy się starzejemy, starzeją się również nasze oczy, i właśnie wtedy pojawia się najwięcej problemów z widzeniem. Dlatego bardzo ważna jest profilaktyka, która może opóźnić pojawienie się różnych dolegliwości. Są też choroby oczu, których przyczyn nie do końca poznaliśmy, jak choćby odwarstwienie siatkówki. Na tę dolegliwość najbardziej narażone są osoby z dużą krótkowzrocznością, ale może ona także dotknąć każdego z nas. Na stan wzroku wpływa także prowadzony przez nas styl życia. Na przykład, jeżeli palimy papierosy, to zwiększamy ryzyko tego, że na starość może się u nas pojawić zwyrodnienie plamki. Podobnie może być, jeżeli się źle odżywiamy i organizm cierpi na niedobór kwasów omega.
Mówi się, że oczy są zwierciadłem duszy, ale jak twierdzą okuliści, mogą również być zwierciadłem ciała. Czy spoglądając w nasze oczy, okulista jest w stanie rozpoznać, co nam dolega poza wadą wzroku?
dr Zofia Nawrocka: Z pewnością tak. Na przykład oczy pacjenta mogą zdradzić jego problemy z ciśnieniem. A warto wiedzieć, że nadciśnienie tętnicze jest przyczyną wielu zmian w obrębie narządu wzroku, które zwykle obejmują dno oka i nazywa się je retinopatią nadciśnieniową. Badając dno oka, okulista zauważa, że tętniczki zmieniają swoje zabarwienie przybierając wygląd „miedzianych drutów”. Mogą pojawić się drobne wybroczyny, krwotok do ciała szklistego, zatory, a nawet obrzęk tarczy nerwu wzrokowego. Zmiany te w niektórych przypadkach mogą doprowadzić do znacznego nieodwracalnego pogorszenia wzroku. Są to objawy ostrzegające o nadciśnieniu. Jeżeli zaobserwujemy zmiany nadciśnieniowe na dnie oka, pilnie kierujemy pacjenta do kardiologa. Również przy cukrzycy może dojść do zmian morfologicznych siatkówki. Początkowo cukrzyca nie daje żadnych objawów w postaci pogorszenia ostrości wzroku. Coraz rzadziej, ale od czasu do czasu możemy rozpoznać cukrzycę badając dno oka. Przy nieprawidłowej kontroli metabolicznej i długotrwałym przebiegu choroby, może ona doprowadzić do retinopatii cukrzycowej, a w konsekwencji do powolnej utraty ostrości widzenia. W narządzie wzroku możemy również zaobserwować zmiany świadczące o innych chorobach ogólnych, takich jak niedokrwistość, choroby tarczycy, guzy mózgu i wiele innych, na przykład wysokie poziomy cholesterolu. Tak więc z oczu można wyczytać wiele chorób ogólnych.
Jaskra, AMD, czyli zwyrodnienie plamki żółtej, krótkowzroczność, zaćma, astygmatyzm, odwarstwienie siatkówki, zespół suchego oka – to najczęstsze choroby oczu. Da się je skutecznie leczyć?
prof. Zofia Anna Nawrocka: Akurat jaskra jest nieuleczalną chorobą. Ważne jest jej wczesne wykrycie, bo nieleczona może doprowadzić do całkowitej i nieodwracalnej ślepoty. Atakuje bez wyraźnych objawów i dlatego nazywana jest cichym zabójcą wzroku. Pocieszające jest to, że jaskrę można zdiagnozować podczas badań profilaktycznych. Również zwyrodnienie plamki jest nieodwracalną chorobą. W przypadku tej dolegliwości ważne jest, aby po jej zdiagnozowaniu podjęto szybkie leczenie, które polega na podawaniu co miesiąc zastrzyków do oka. Podjętego leczenia nie można przerwać. Z kolei zaćma jest chorobą, którą można wyleczyć, nawet gdy jest w stanie zaawansowanym. Jest leczona operacyjnie, a widzenie wraca kilka godzin po zabiegu. Odwarstwienie siatkówki, czyli schorzenie oka, które polega na oddzieleniu warstwy siatkówki od naczyniówki, to choroba, która zaczyna się od pojawienia się przedarcia w siatkówce. Pacjent widzi w momencie pojawienia się przedarcia serię błysków, czasem męty pojawiające się przed okiem. Wtedy należy natychmiast udać się do okulisty, który specjalizuje się w leczeniu chorób siatkówki. Wcześnie zauważone przedarcie można zabezpieczyć laserem i uniknąć leczenia operacyjnego. Jeżeli zaczekamy zbyt długo, a czasem wystarczy kilka dni, może pojawić się „ciemna zasłona przed okiem”, oznacza to odwarstwienie siatkówki. Wtedy mamy naprawdę mało czasu na podjęcie leczenia. Standardem w leczeniu odwarstwienia siatkówki jest leczenie operacyjne wykonane najdalej w drugiej dobie od pojawienia się objawów. Konsekwencją braku szybkiej operacji są zaburzenia widzenia lub nawet utrata wzroku. Jeżeli chodzi o krótkowzroczność i astygmatyzm to akurat nie choroby, lecz wady wzroku i w tym przypadku, aby dobrze widzieć, wystarczą okulary. Można również operacyjnie, specjalnym laserem poprawić widzenie osoby z niewielką krótkowzrocznością, a osobom z dużą wadą krótkowzroczności polecana jest refrakcyjna wymiana soczewek.
Wykonaliście Państwo pierwszą w Polsce operację nowatorską metodą, pozwalającą na ratowanie wzroku u chorych z cukrzycą. Na czym polega ta metoda?
prof. Zofia Anna Nawrocka: Cukrzyca to dziś duży problemem społeczny, ponieważ choruje na nią coraz większy odsetek populacji. Chorzy doskonale wiedzą, że w cukrzycy najważniejsza jest kontrola poziomu cukru oraz regularne konsultacje z diabetologiem. Chodzi o to, aby nie dopuścić do powikłań i ciężkiej cukrzycy, bo to może prowadzić do utraty wzroku, uszkodzenia nerek, stopy cukrzycowej, czy nawet śmierci. Metoda polega na operacyjnym leczeniu obrzęku plamki – jednego z powikłań cukrzycy. Obrzęk plamki dotyczyć może nawet 40 procent osób, u których doszło do zmian widzenia podczas cukrzycy. Dane epidemiologiczne wskazują, że u chorych następuje uszkodzenie małych naczyń krwionośnych znajdujących się w siatkówce oka, jest to nazywane retinopatią cukrzycową i związany z nią DME, czyli cukrzycowy obrzęk plamki. A zatem każdy pacjent, u którego rozpoznano chorobę, powinien szybko trafić do okulisty i przejść badania, które wykażą, czy choroba w jakikolwiek sposób wpłynęła na wzrok. Zabiegi laserowe w cukrzycowym obrzęku plamki to już dziś właściwie historia okulistyki. Z reguły pacjenci są w dzisiejszych czasach leczeni za pomocą zastrzyków do wnętrza gałki ocznej. W naszym ośrodku od wielu lat przeprowadzamy u takich pacjentów leczenie operacyjne – wykonujemy witrektomię. W trakcie zabiegu usuwane są błony, nowością stosowaną obecnie od trzech lat, jest zastrzyk pod samą plamkę, czyli miejsce najlepszego widzenia. Dzięki temu wypłukiwane są wszystkie szkodliwe substancje, które gromadzą się tam z powodu cukrzycy. Ten zabieg pozwala poprawić widzenie pacjentów.
prof. Jerzy Nawrocki: Warto dodać, że odwarstwienie siatkówki jest jednym z najpoważniejszych schorzeń oka i mimo zastosowania najnowocześniejszych technik operacyjnych około pięciu procent osób, których to schorzenie dotknęło, może utracić wzrok w chorym oku. Istota operacji polega na wgłobieniu ściany gałki ocznej do środka w obszarze otworów wykrytych w siatkówce. Nasza Klinika jest pierwszym prywatnym ośrodkiem w Polsce, w którym wykonuje się witrektomię. Pierwsze operacje miały miejsce w 1991 roku. W uznaniu za nowatorskie podejście otrzymaliśmy za to w 2003 roku nagrodę Rhett Buckler na dorocznym Zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Siatkówkowego. Z kolei leczenie pełnościennego otworu w plamce polega na całkowitym usunięciu ciała szklistego lub jego centralnej części, usunięciu błony granicznej wewnętrznej w polu plamkowym i podaniu do oka gazu. Metodę tę zacząłem stosować jako pierwszy w Polsce, już w 1995 roku. W latach 2006–2008 nasz zespół, którym miałem zaszczyt kierować, opracował własną, nowatorską technikę leczenia otworów w plamce – Technikę Odwróconego Płatka, która pozwala na skuteczne zamknięcie otworu w plamce i przywrócenie widzenia. Technika ta różni się od poprzednio stosowanych wysoką skutecznością, aż 90 procent chorych odzyskuje wzrok. Metodę tę stosują dziś okuliści w na całym świecie, co potwierdzają liczne publikacje i referaty wygłaszane na zjazdach okulistycznych.
Wspomniał Pan Profesor o nagrodzie przyznanej przez Amerykańskie Towarzystwo Siatkówkowe, popularnie zwanej Oscarem okulistycznym. Takich nagród jest więcej. Ostatnia trafiła w Pana ręce w ubiegłym roku.
prof. Jerzy Nawrocki: To prawda, w sumie mamy jedenaście tytułów, ale to nie są tylko moje Oscary. Każda operacja jest pracą zespołową więc to, że te statuetki trafiły do nas, to zasługa całej naszej trójki. Największy sentyment mam oczywiście do pierwszej statuetki. Nie mogłem wtedy pojechać do Ameryki, więc wysłałem film. Nie wiedziałem nawet, że został nagrodzony. Zorientowałem się dopiero, jak na kolejnym kongresie w Europie koledzy zaczęli mi gratulować sukcesu. Najważniejsza statuetka jest jednak za film prezentujący operację, w której wykorzystana została właśnie Technika Odwróconego Płatka.
W przypadku leczenia wzroku, operacji oka niezbędny jest specjalistyczny sprzęt. W Klinice „Jasne Błonia” dysponujecie Państwo urządzeniami najnowszej generacji, które pozwalają wykonywać nawet najbardziej skomplikowane operacje.
dr Zofia Nawrocka: Operacja to ostateczność. Schorzenia narządu wzroku stały się chorobą cywilizacyjną. Praca przy komputerze, korzystanie ze smartfonów czy zbyt długie przebywanie w sztucznym oświetleniu powodują, że nasz wzrok pogarsza się w zastraszającym tempie. Dlatego bez względu na wiek, ważna jest odpowiednia profilaktyka okulistyczna, dzięki której można nie tylko zauważyć niepokojące zmiany w narządach wzroku w ich wczesnym stadium, ale także zapobiec powstawaniu kolejnych. Podstawową zasadą profilaktyki są systematyczne badania okresowe. W końcu lepiej jest zapobiegać, niż leczyć, ale czasami jest już za późno i wtedy rzeczywiście pozostaje operacja. Warto przy tym zdać sobie sprawę z tego, że specjalistyczny sprzęt jest tak samo ważny, jak diagnostyka. Przecież, żeby przejść do operacji, najpierw trzeba zdecydować o rodzaju leczenia. Do tego służą badania, które lekarzowi dają możliwość właściwego wyboru zabiegu. Operacje wykonywane są przy użyciu bardzo skomplikowanych urządzeń mikrochirurgicznych, które pozwalają trójwymiarowo widzieć wnętrze oka oraz wykonywać badania śródoperacyjne. W naszej klinice mamy zarówno wybitnych specjalistów, jak i doskonały sprzęt operacyjny i możemy leczyć najbardziej zaawansowane choroby siatkówki, zaćmę, jaskrę i inne.
Rok 2021 to dla Państwa rok jubileuszowy. Od 30 lat leczycie pacjentów małych i dużych. Okulistyka Nawroccy i Klinika „Jasne Błonia” już na trwałe wpisały się w krajobraz łódzkiej służby zdrowia. Jakbyście Państwo podsumowali ten czas?
dr Zofia Nawrocka: Ciężko jest w kilku zdaniach zmieścić trzydzieści lat działalności. Lata doświadczeń sprawiły, że wśród pacjentów mamy całe rodziny. Bywa, że leczą się u nas trzy pokolenia – dziadkowie, rodzice i dzieci. Wtedy pojawia się w nas przekonanie, że to, co robimy, ma sens. A z okazji jubileuszu otrzymaliśmy wiele listów gratulacyjnych i ciepłych słów. To miłe i rzeczywiście pokazuje to, o czym pan wspomniał, że jesteśmy ważnym fragmentem łódzkiej okulistyki.
Rozmawiał Robert Sakowski
Zdjęcia Magdalena Kaczmarek
Prof. dr hab. n. med. Jerzy Nawrocki
W 1980 r. ukończył studia na Akademii Medycznej w Łodzi. W 1993 r. Centralna Komisja do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych zatwierdziła uchwałę Rady Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Łodzi o nadaniu mu stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk medycznych, a 19 maja 1999 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadał mu tytuł profesora nauk medycznych. W czasie pracy klinicznej zajmował się leczeniem operacyjnym zaćmy i odwarstwienia siatkówki, a także problematyką leczenia retinopatii cukrzycowej z zastosowaniem laseroterapii oraz witrektomii, diagnostyką i leczeniem schorzeń plamki. Ważnym elementem w jego działalności naukowej i klinicznej jest zastosowanie mikrochirurgii i witrektomii w leczeniu rozmaitych urazów dotyczących zarówno przedniego, jak i tylnego odcinka oka. W ostatnich latach szczególnie interesuje się diagnostyką OCT oraz leczeniem schorzeń pogranicza szklistkowo-siatkówkowego. Opracował technikę odwróconego płatka – nową metodę leczenia otworów w plamce, coraz częściej stosowaną w świecie. Prowadzi wieloośrodkowe badania we współpracy z ośrodkami europejskimi i amerykańskimi. Ich wyniki przedstawia na zjazdach naukowych w kraju i za granicą. Jest często zapraszany do wygłaszania referatów (jako invited speaker) na liczne kongresy na całym świecie. Napisał ponad 100 publikacji naukowych, opublikowanych w najlepszych czasopismach okulistycznych. Jest promotorem 11 prac doktorskich.
Dr n. med. Zofia Nawrocka
Przez pacjentów odwiedzających Gabinet Okulistyczny i Klinikę „Jasne Błonia” jest postrzegana jako ceniona specjalistka i osoba, której aktywność wpływa na atmosferę tych ośrodków. Lata doświadczeń sprawiły, że jej podopiecznymi stają się całe rodziny. Bywa, że zgłaszają się nawet w trzypokoleniowym składzie. Ukończyła studia na Akademii Medycznej w Łodzi. W trakcie specjalizacji odbyła wiele staży naukowych w Klinice Okulistycznej Uniwersytetu w Monachium orz w Klinice w Sulzbach/Saar w RFN. W roku 1986 obroniła pracę doktorską, uzyskując tytuł doktora nauk medycznych. Jest jednym z pionierów leczenia powikłań ocznych cukrzycy w Łódzkiem. Jej zainteresowania naukowe i kliniczne związane są z problematyką diagnostyki i leczenia chorób oczu dzieci i dorosłych. Posiada szeroką wiedzę z zakresu strabologii (diagnostyka i leczenie zeza). Pasjonuje się angiografią bez konieczności podawania kontrastu, którą wykorzystuje w codziennej praktyce lekarskiej od 2015 roku. W ostatnich latach szczególnie interesuje się też pomocą pacjentom z Zespołem Suchego Oka i innymi schorzeniami objawiającymi się „suchym okiem”. Jest autorką i współautorką kilkudziesięciu publikacji naukowych, ukazujących się w znaczących czasopismach okulistycznych polskich i zagranicznych. Uczestniczyła w ponad 100 kongresach okulistycznych w Polsce i za granicą. Medyczne i organizatorskie obowiązki stara się łączyć z… relaksu jącym układaniem klocków Lego. Kocha książki (sięga po różne odmiany literatury) i muzykę (zwłaszcza jazz). Hobby, któremu poświęca wiele uwagi, jest życie ptaków. Stworzyła przyjazny im ogród, wyposażony odpowiednio do ptasich potrzeb i zwyczajów.
Prof. dr hab. n. med. Zofia Anna Nawrocka
Dyplom lekarski uzyskała na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi w 2005 roku. Doświadczenie zawodowe zdobywała na zagranicznych stażach m.in. na Wydziałach Okulistyki w Bremen, Monachium i Rostock. W 2017 roku został jej przyznany przez Prezydenta RP tytuł naukowy profesora nauk medycznych. Jest członkiem Niemieckiego Stowarzyszenia Okulistycznego, Amerykańskiego Towarzystwa Specjalistów Siatkówkowych oraz Club Jules Gonin (w obydwu jako jedyna osoba z Polski) i Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. Zajmuje się leczeniem zaćmy, chorób plamki, chorób siatkówki i jaskry, chirurgią szklistkowo – siatkówkową oraz optyczną koherentną tomografią. Napisała ponad 100 prac naukowych, które publikowała w polskich i międzynarodowych czasopismach okulistycznych. Jest również recenzentem w wielu czasopismach okulistycznych. Na swoim koncie ma setki wystąpień zjazdowych. Wielokrotnie nagradzana, głównie jako współautorka okulistycznych materiałów filmowych. Posiada doświadczenie dydaktyczne, jest promotorem prac doktorskich. Cechują ją umiejętności kierownicze i wielozadaniowość. Posługuje się biegle językami angielskim, niemieckim, francuskim oraz japońskim w stopniu podstawowym. Prywatnie lubi jazdę na nartach i snowboardzie oraz pływanie. Interesuje ją historia antyczna, zwiedzanie i czytanie książek.
Okulistyka Nawroccy
Łódź, ul. Rojna 63/65
tel. 42 636 82 82
tel. 512 004 363
www.gabinetokulistyczny-lodz.pl
